Học viện Tài chính được thành lập theo Quyết định số: 120/2001/QĐ-TTg thành lập Học viện Tài chính ngày 17/8/2001, trên cơ sở sát nhập 3 đơn vị: Trường Đại học Tài chính - Kế toán Hà Nội (trước đây là Trường cán bộ Tài chính - Kế toán Ngân hàng Trung ương được thành lập năm 1963, năm 1976 đổi tên thành Trường Đại học Tài chính - Kế toán, sau đó là Trường Đại học Tài chính – Kế toán Hà Nội), Viện Nghiên cứu Tài chính (thành lập năm 1960) và Trung tâm Bồi dưỡng Cán bộ Tài chính (thành lập năm 1996).
Học viện thực hiện chức năng đào tạo cán bộ trình độ Đại học, Sau đại học về các lĩnh vực Kinh tế, Tài chính, Kế toán, Quản trị kinh doanh, Tiếng Anh Tài chính và Tin học Tài chính kế toán với 4 loại hình đào tạo (Đại học chính quy, Đại học vừa làm vừa học, Đại học bằng 2, Liên thông đại học); Nghiên cứu khoa học và bồi dưỡng công nghệ quản lý về lĩnh vực tài chính, kế toán, quản trị kinh doanh phục vụ hoạch định chính sách tài chính, kinh tế cho ngành và cho đất nước; phục vụ giảng dạy và quản lý; Bồi dưỡng theo tiêu chuẩn chức danh và chuyên môn, nghiệp vụ, công nghệ quản lý về Kinh tế, tài chính - kế toán. Đến nay, Học viện Tài chính đã đào tạo được hơn 500 tiến sĩ, hơn 7.000 thạc sĩ và hơn 110.000 cử nhân kinh tế cho nước nhà và gần 600 cử nhân, thạc sĩ cho đất nước bạn Lào, Campuchia. Nhiều người trong số họ đã và đang giữ trọng trách quan trọng của Đảng, Nhà nước, các Bộ và địa phương.
Học viện gồm 33 đơn vị (14 khoa, 2 viện, 3 trung tâm, 14 ban và tương đương) với tổng số viên chức, LĐHĐ của Học viện tính đến 31/12/2022 là 633 cán bộ, trong đó có 423 giảng viên; 210 cán bộ, viên chức quản lý, phục vụ và nghiên cứu viên. Trong số 423 giảng viên có 02 GS, 48 PGS, 162 TS, 207 ThS và 04 NGND, 11 NGƯT.
Học viện Tài chính hướng đến mục tiêu trở thành trung tâm đào tạo và nghiên cứu khoa học về Kinh tế - Tài chính - Kế toán hàng đầu Việt Nam, có uy tín trong khu vực; Thực hiện tốt sứ mệnh cung cấp các sản phẩm đào tạo và nghiên cứu khoa học tài chính - kế toán chất lượng cao cho xã hội.